Hvaða kröfur eru gerðar til móttökuáætlana skóla eða sveitarfélags?

Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna var lögfestur 2013. Mikilvægt að móttökuáætlun skóla sé skrifuð þannig að hún nýtist við móttöku allra nýrra nemenda á Íslandi og skrifuð þannig að alltaf sé gengið út frá þeirri grunnhugsun að öll börn séu börn, og eiga jafnan rétt á menntun óháð stétt, stöðu og stuðningsþörfum.

Lög um móttöku nýrra nemenda á Íslandi voru nýmæli 2008. Þar er kveðið á um að skólar skuli fylgja eigin móttökuáætlun eða móttökuáætlun sveitarfélags þegar þeir taka á móti nýjum nemendum. Grunnskólum og sveitarfélögum er frjálst að útfæra móttökuáætlanir þannig að þær samræmist aðstæðum og áherslum í skólastarfi. Skólar eru hvattir til þess að byggja móttökuáætlun á styrkleikum og sérkennum síns skóla en ekki má víkja frá gildandi lögum og reglugerðum.

Breytingar voru gerðar á Aðalnámskrá grunnskóla 2021 og 2023  breyttust kröfur til móttökuáætlana og hér fyrir neðan er samantekt á því hvaða kröfur eru gerðar til móttökuáætlana skóla og/sveitarfélaga.

Skv. 16. grein Laga um grunnskóla skulu skólar fylgja móttökuáætlun skóla eða sveitarfélags þegar þeir taka á móti nýjum nemendum. 

“Í móttökuviðtali skal lögð áhersla á heildræna móttöku nemenda og foreldra. Þar gefst nemanda og foreldrum tækifæri til að upplýsa skólann um þarfir, menningu og stöðu nemandans. Námsáætlun skal byggð á niðurstöðum þeirra upplýsinga og stöðumatsins.”

Í kafla 7.13 kemur fram að óformleg menntun og þátttaka í skipulögðu frístundastarfi stuðli að því að styrkja hæfni nemenda í íslensku, efla félagsleg tengsl og auka virkni þeirra og hæfni.

Í Reykjavík er unnið eftir Velkomin í hverfið sem er samstarf skóla og hverfamiðstöðva. 

Í 3. mgr. 16. greinar Laga um grunnskóla er tekið fram að móttökuáætlun vegna nemenda með annað móðurmál en íslensku skal taka mið af bakgrunni þeirra, [stuðningsþörfum], 1) tungumálafærni og færni á öðrum námssviðum.

Í Aðalnámskrá grunnskóla kafla 7.13 Móttaka nemenda með fjölbreyttan tungumála- og menningarbakgrunn kemur fram að leggja skuli stöðumat á þessum þáttum á sterkasta tungumáli nemandans.

  • Upplýsingar um skólagöngu barnsins
  • Upplýsingar um skólastarfið almennt
  • Upplýsingar um rétt til túlkaþjónustu
  • Ráðgjöf
  • Aðgangur að upplýsingum um grunnskólastarf

Í 2. mgr.16. grein laga um grunnskóla segir ennfremur að foreldrum skulu veittar upplýsingar um skólagöngu barnsins og skólastarfið almennt og foreldrum með annað móðurmál en íslensku og heyrnarlausum foreldrum greint frá rétti þeirra til túlkaþjónustu.

Í 3. mgr.16. grein laga um grunnskóla er ítrekað að tryggja skuli að þessir nemendur og foreldrar þeirra fái ráðgjöf og aðgang að upplýsingum um grunnskólastarf.

Í kafla 7.13 Móttaka nemenda með fjölbreyttan tungumála- og menningarbakgrunn segir: “Mikilvægt er að foreldrar með fjölbreyttan menningar- og tungumálabakgrunn fái góða kynningu á skólanum og íslensku skólakerfi, t.d. væntingar um samstarf heimilis og skóla. Foreldrar skulu fá greinargóðar upplýsingar um námsstöðu barna sinna, framfarir og stuðning sem þeim er veittur. Einnig ber skólanum að fræða foreldra um kosti þess að halda við og rækta móðurmál barnanna. Þeir skulu upplýstir um leiðir sem þeir geta sjálfir farið til að styðja við nám barna sinna, lögum samkvæmt.”

4. mgr. 16. greinar Laga um grunnskóla tekur einnig fram að grunnskólum er heimilt að viðurkenna kunnáttu í móðurmáli nemenda með annað móðurmál en íslensku sem hluta af skyldunámi er komi í stað skyldunáms í erlendu tungumáli. Nánari leiðbeiningar er að finna í 16. kafla Aðalnámskrár grunnskóla: 

Viðmið um verklag vegna beiðni um undanþágu frá skyldunámi í tiltekinni námsgrein:

1. Umsókn foreldra skal vera skrifleg og staðfest af foreldrum og nemanda eftir því sem við á. Í umsókn þarf að koma fram nafn, kennitala, heimilisfang og grunnskóli nemandans.
2. Rökstuðningur undanþágu þarf að koma fram í umsókn foreldra, ásamt skriflegu mati sérfræðinga ef við á.
3. Skólastjóri aflar frekari viðbótarupplýsinga, t.d. frá umsjónarkennara og skólaþjónustu ef þess er talin þörf.
4. Skólastjóri skal svara erindi skriflega og viðhafa ákvæði stjórnsýslulaga við framkvæmdina.
  • Hvernig er unnið úr upplýsingum móttökuviðtals og stöðumats?
  • Hvernig er námsáætlunin unnin?
  • Hvernig er upplýsingum um námsáætlun miðlað til allra kennara barnsins?
  • Hvernig er upplýsingum miðlað til heimils?

Í kafla 7.13 í Aðalnámskrá grunnskóla segir: “Í móttökuviðtali skal lögð áhersla á heildræna móttöku nemenda og foreldra. Þar gefst nemanda og foreldrum tækifæri til að upplýsa skólann um þarfir, menningu og stöðu nemandans. Námsáætlun skal byggð á niðurstöðum þeirra upplýsinga og stöðumatsins.”

  • Hvernig er fyrirkomulag kennslu í íslensku sem öðru tungumáli?
  • Hvernig er stuðningi við íslenskunám háttað í öðrum faggreinum?
  • Hvernig er námsáætlun og námsframvindu í ÍSAT miðlað milli kennara og starfsfólks?

4.mgr. 16. greinar laga um grunnskóla tekur fram að nemendur með annað móðurmál en íslensku eiga rétt á kennslu í íslensku sem öðru tungumáli. Með kennslunni er stefnt að virku tvítyngi þessara nemenda og að þeir geti stundað nám í grunnskólum og tekið virkan þátt í íslensku samfélagi.

Í Aðalnámskrá grunnskóla kafla 7.13 Móttaka nemenda með fjölbreyttan tungumála- og menningarbakgrunn segir: “Ábyrgð á íslenskunámi nemandans hvílir á skólastjórnendum, umsjónarkennurum, íslenskukennurum, öllum öðrum kennurum og foreldrum og þessir aðilar þurfa að vinna saman til að námið verði markvisst.”

  • Fram þarf að koma hvernig fræðslu um ólík skólakerfi, ólíkan menningarbakgrunn og millimenningarfræðslu til starfsfólks er háttað

Í Aðalnámskrá grunnskóla, kafla 7.13 Móttaka nemenda með fjölbreyttan tungumála- og meninngarbakgrunn segir: „Kennarar, skólastjórnendur og annað starfsfólk skólans skal gera sér far um að kynnast heimamenningu nemenda með fjölbreyttan tungumála- og menningarbakgrunn. Skólakerfið í upprunalandinu getur verið að einhverju leyti ólíkt því íslenska og mögulega hefur orðið rof á skólagöngu nemandans um einhver ár. Samskipti skólans við foreldra þurfa að vera regluleg og skýr og einkennast af trausti og gagnkvæmri virðingu og miðast að því að ná sameiginlegri sýn um menntun barna í íslensku skólakerfi.”

Hvernig unnið er með málvitund allra nemenda skólans svo stutt sé við málumhverfi allra nemenda.

Hvernig stuðlað er að aukinni virðingu og víðsýni fyrir fjölbreyttum tungumála- og menningarbakgrunni.

Í kafla 7.14 Fjöltyngi úr Aðalnámskrá grunnskóla

„Æskilegt er að skólar og frístundaheimili móti sér tungumálastefnu sem leiðarljós fyrir starfsfólk og nemendur í daglegu starfi og samskiptum. Taka skal mið af núgildandi lögum, stefnum, aðalnámskrám og alþjóðlegum skuldbindingum. Við mótun tungumálastefnu er mikilvægt að starfsfólk ígrundi í sameiningu hvernig unnið er með fjölbreytt tungumál og komi sér saman um þær áherslur sem eiga að vera ríkjandi. Í tungumálastefnu þarf að koma fram með hvaða hætti er unnið með tungumál í samskiptum og daglegu starfi og hvaða leiðir eru nýttar til að nýta tungumálaforða nemenda sem best ásamt því að virkja og viðhalda áhuga allra nemenda á fjöltyngi.”

Í kafla 19.1 Menntagildi og megintilgangur íslensku

„Margþætt hlutverk náms í íslensku kallar á samstöðuog samstarf innan skóla um máluppeldi. Mikilvægt er að grunnskólar marki sér málstefnu á grundvelli aðalnámskrár og íslenskrar málstefnu sem Alþingi hefur samþykkt og að henni sé fylgt í öllum námssviðum.”

Hvað er áætlun?

Góð áætlunargerð dregur úr óvissu, eykur skilvirkni, eflir sameiginlegan skilning á markmiðum samhliða því að auðveldara er að hafa yfirsýn yfir það sem gert er. Til þess að áætlanir verði gagnlegar þurfa þær að innihalda þrjú atriði:

  • Hvað? – Hvað þarf að gera? Hvaða verkefni þarf að leysa eða vinna? Hvers konar vinna þarf að fara fram?
  • Hver? – Hver ber ábyrgð á ólíkum verkþáttum?
  • Hvenær? – Hvenær á að sinna ólíkum verkþáttum?

(Kerzner, H., 2009)